TYT,YKS FİİLLER KONU ANLATIMI,DERS NOTLARI PDF İNDİR

FİİLLER(EYLEMLER) KONU ANLATIMI

Fiil:

  Varlıkların yaptıkları veya etkilendikleri işleri, hareketleri, oluşları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatmada kullanılan sözcüklere fiil denir.

Fiilde mastar:

  Fiil kök ya da gövdesinin –mek/-mak eki almış biçimine mastar denir.Mastar ekleri olan               –mek/-mak bir sözcüğün fiil olup olmadığını anlamamızı sağlar.

DİKKAT!!! Mastar eki sözcüğün köküne uyuyorsa o sözcük fiildir, uymuyorsa fiil değildir.

 ÖRNEK:

• Yapmalı      >       Yap (Kök)     >        Yap-mak (Fiil)
• Ağaçlar      >      Ağaç (Kök)     >       Ağaç – mak (Fiil değil)

DİKKAT!!! Fiiller kök halindeyken mastar ekiyle birlikte söylenir ve fiil köküne eklenen “ – “ işareti mastar ekini belirtir.

Örnek:

• Koşmak, gelmek, okumak
•  yaz- , düş - , bak - …

FİİLLERDE (EYLEMLERDE) ANLAM KONU ANLATIMI

1.KILIŞ ( İŞ ) FİLLLERİ

v Öznenin kendisinin katıldığı, gerçekleştirdiği eylemlerdir. Nesne alabilirler.

 NOT: Eylemin nesne alıp almadığını bulmak için, o eyleme “kimi?,neyi?” sorularını sormalıyız. Cevap alabiliyorsak o eylem nesne almaktadır. Yani iş fiilidir.

Örnek:

• Taşımak, yazmak, açmak, anlatmak, görmek, bilmek…

• Kardeşim elindeki bardağı düşürdü. ( Neyi düşürdü? > bardağı(nesne)  )
• Babam kapıyı araladı. ( Neyi ararladı? > kapıyı(nesne)    )

2. DURUM FİİLLERİ

v Öznenin süreklilik gösteren durumunu anlatan fiillerdir. Bu tür eylemlerin bitişi bir başka eyleme bağlıdır. Yani durum anlatan eylemlerin bitmesi için bir başka eylemin başlaması gerekir.Birçoğu öznenin iradesi dışında gerçekleşir. Durum eylemlerinde hareketsizlik vardır.

NOT: Durum eylemleri nesne almazlar. Yani "neyi , kimi" sorularına cevap vermezler.

Örnek:

• Uyumak, yürümek, susmak, oturmak, yatmak, uzanmak…

• Horozlar öter ötmez uyandı.  ( Neyi uyandı? > cevap yok / Kimi uyandı? > cevap yok)

3. OLUŞ FİİLLERİ

v Kendiliğinden gerçekleşen eylemlerdir. Bir nitelik değişikliğini belirtirler. Yani bir durumdan başka bir duruma geçildiğini veya geçilmekte olduğunu anlatırlar. Gerçekleşmelerinde öznenin doğrudan etkisi yoktur.

NOT: Oluş fiillerinde öznenin hiçbir etkisi yoktur. Fiil kendiliğinden gerçekleşir.

Örnek:

• Solmak, büyümek, bayatlamak, yeşermek, uzamak,kızarmak, gevşemek…

• O, artık çok yaşlandı. ( Yaşlanmak bizim elimizde değildir. Kendiliğinde gerçekleşir.)

FİİLLERDE KİŞİ:

v  Fiillerdeki hareketi gerçekleştiren ya da hareketin içinde bulunan varlığafiildeki kişi denir. Eylemin kim tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu bildirir.

-Kişileri, çekimlenmiş yani şahsa ve  zamana bağlı olarak bir yargı bildiren fiillerin sonundaki ekler temsil eder. Bu ekler fiillere zaman ve dilek kiplerinden sonra gelir.

Fiillerde üç kişi vardır:

a)    1. Kişi: Anlatan ya da anlatanlar

b)   2. Kişi: Dinleyen ya da dinleyenler

c)    3. Kişi: sözü edilen ya da sözü edilenler

BEN	1.tekil kişi	BİZ	1.çoğul kişi
SEN	2.tekil kişi	SİZ	2.çoğul kişi
O	3.tekil kişi	ONLAR	3.çoğul kişi

**kişi  = şahıs

FİİLLERDE KİP KONU ANLATIMI

Kip:

Fiilin cümlede işlerlik kazanması amacıyla aldığı zaman veya amaç anlamı katan eklere kip denir. Kipler eylemin yapılış zamanını ya da söyleniş amacını belirtir.

Çekimli fiil:

Fiillerin zaman, dilek ve kişi ekleri alarak çekimlenmiş hallerine denir.

 ÇEKİMLİ FİİL =  FİİL KÖKÜ + KİP(ZAMAN-DİLEK KİPLERİ) + ŞAHIS EKİ

Örnek:

• Okuyor, gelmelisin, yazdı, göreceğim…

FİİL(EYLEM) KİPLERİ

HABER KİPLERİ                                         DİLEK KİPLERİ

1.Görülen (Bilinen)                       1.İstek kipi " -a/-e"

  Geçmiş Zaman "- di"                             2.Şart(Dilek-Şart)Kipi "-sa/-se"

2.Duyulan(Öğrenilen)                  3.Gereklilik Kipi "-malı/-meli"

 Geçmiş Zaman  "-miş"                           4.Emir Kipi 

3.Şimdiki Zaman  "-yor"

4.Gelecek Zaman "-ecek"

5.Geniş Zaman     "-r"

A.HABER (BİLDİRME) KİPLERİ KONU ANLATIMI

v Eylemlere zaman anlamı katan kip ekleridir. Haber kipleri eylemin yapıldığını, yapılmakta olduğunu, yapılacağını veya her zaman yapılabilirliğini anlatır.

DİKKAT!!! Eylemde zaman anlamı vardır şeklindeki sorular haber kipleriyle ilgilidir.Eylemde zaman anlamı yoktur şeklindeki sorular dilek kipleriyle ilgilidir.

1.Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-di)

v Eylemin belirttiği iş veya durumun geçmişte ve söyleyenin gözü önünde yapıldığını belirten kip ekidir. Fiil kök veya gövdelerine “-di” eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumu ve ünsüz benzeşmesine göre “-dı,-di-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü” olmak üzere sekiz farklı şekle girer.

1.tekil kişi	Gel-di-m	1.çoğul kişi	Gel-di-k
2.tekil kişi	Gel-di-n	2.çoğul kişi	Gel-di-niz
3.tekil kişi	Gel-di	3.çoğul kişi	Gel-di-ler

1.tekil kişi	Bak-tı-m	1.çoğul kişi	Bak-tı-k
2.tekil kişi	Bak-tı-n	2.çoğul kişi	Bak-tı-nız
3.tekil kişi	Bak-tı	3.çoğul kişi	Bak-tı-lar

2.Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-miş)

v Eylemin belirttiği durum veya işin geçmişte yapıldığını ve bunun başkasından duyulduğunu belirten kip ekidir. Olayları anlatan kişi eylemin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Fiil kök veya gövdelerine “-miş” eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna göre “-mış,-miş,-muş,-müş” şekillerinde kullanılır.

1.tekil kişi	Bil-miş-im	1.çoğul kişi	Bil-miş-iz
2.tekil kişi	Bil-miş-sin	2.çoğul kişi	Bil-miş-siniz
3.tekil kişi	Bil-miş	3.çoğul kişi	Bil-miş-ler

1.tekil kişi	Gör-müş-üm	1.çoğul kişi	Gör-müş-üz
2.tekil kişi	Gör-müş-sün	2.çoğul kişi	Gör-müş-sünüz
3.tekil kişi	Gör-müş	3.çoğul kişi	Gör-müş-ler

DİKKAT!!! “-miş” eki daima başkasından duyma anlamı taşımaz.Görülen veya sonradan farkına varma anlamı da katar.

Örnek:

• Bu filmi izlemişim. (Anımsama)
• Ayağımı incitmişim.(Sonradan fark etme)
• Turşu çok lezzetli olmuş. (Görme)
• Maçı seyrederken uyumuşum.(Sonradan fark etme)

3.Şimdiki Zaman

v Fiillerde bildirilen işin, oluşun, durumun şu an içinde gerçekleştiğini, şu anda yapılmakta olduğunu anlatan kip ekidir.Fiil kök veya gövdelerine “-yor” eki getirilerek yapılır.

1.tekil k.	Koş-u-yor-um	1.çoğul k.	Koş-u-yor-uz
2.tekil k.	Koş-u-yor-sun	2.çoğul k.	Koş-u-yor-sunuz
3.tekil k.	Koş-u-yor	3.çoğul k.	Koş-u-yor-lar

1.tekil k.	Oku-yor-um	1.çoğul k.	Oku-yor-uz
2.tekil k.	Oku-yor-sun	2.çoğul k.	Oku-yor-sunuz
3.tekil k.	Oku-yor	3.çoğul k.	Oku-yor-lar

DİKKAT!!! Şimdiki zaman eki sonu ünsüzle biten fillere eklendiğinde araya yardımcı ses olarak “-ı,-i,-u,-ü” girer.

ÖRNEK:

•  sev-i-yor                   gör-ü-yor

DİKKAT!!! “-yor” eki ünlü uyumuna uymaz ve ünlü daralmasına neden olur.

ÖRNEK:

• Gözle-              Gözlü-yor-um
• Başla-               Başlı-yor-sun

DİKKAT!!! Şimdiki zaman eki olan “-yor” yerine kimi zaman “-makta / -mekte” eki kullanılmaktadır.

1.tekil kişi	Çalış-makta-yım	Düşün-mekte-yim
2.tekil kişi	Çalış-makta-sın	Düşün-mekte-sin
3.tekil kişi	Çalış-makta	Düşün-mekte
1.çoğul kişi	Çalış-makta-yız	Düşün-mekte-yiz
2.çoğul kişi	Çalış-makta-sınız	Düşün-mekte-siniz
3.çoğul kişi	Çalış-makta-lar	Düşün-mekte-ler

4.Gelecek Zaman

v Eylemde bildirilen işin, oluşun, durumun gelecekte gerçekleşeceğini haber veren kip ekidir.Fiil kök veya gövdelerine “-ecek / -acak” eki  getirilerek yapılır.

DİKKAT!!! “Yarın, akşam, haftaya; gelecek hafta, ay, yıl…” vb. gelecekle ilgili zaman belirten ifadelerin bulunduğu cümlelerdeki fiiller gelecek zamanla çekimlenir.

1.tekil kişi	At-acağ-ım	Gül-eceğ-im
2.tekil kişi	At-acak-sın	Gül-ecek-sin
3.tekil kişi	At-acak	Gül-ecek
1.çoğul kişi	At-acağ-ız	Gül-eceğ-iz
2.çoğul kişi	At-acak-sınız	Gül-ecek-siniz
3.çoğul kişi	At-acak-lar	Gül-ecek-ler

5.Geniş Zaman

v Fiilde belirtilen işin, oluşun veya durumun her zaman yapıldığını belirten ve bu anlamı veren kip ekidir.Fiil kök veya gövdelerine “-(  )r” eki getirilerek yapılır.Bu ek “-r,       -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” şekillerinde kullanılır. Eylemin konuşma anından önce başladığını, konuşma anında sürdüğünü ve gelecekte de süreceğini belirtir.

DİKKAT!!!  “Her” ile başlayan ve zaman anlamı veren sözcüklerin olduğu (her gün, her sabah, her akşam, her hafta, her saat …vb.)cümlelerin fillerinde  geniş zaman anlamı vardır.

1.tekil kişi	Kokla-r-ım	Yap-ar-ım
2.tekil kişi	Kokla-r-sın	Yap-ar-sın
3.tekil kişi	Kokla-r	Yap-ar
1.çoğul kişi	Kokla-r-ız	Yap-ar-ız
2.çoğul kişi	Kokla-r-sınız	Yap-ar-sınız
3.çoğul kişi	Kokla-r-lar	Yap-ar-lar

B.DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ KONU ANLATIMI

v Zaman anlamı içermeyen, yapılması istenen veya planlanan eylemler için kullanılan kiplerdir. Eylemin gerekleşme zamanını değil eylemin gerçekleşme isteğini ya da dileğini belirtirler.

>Dilek kiplerinde bir istek, gereklilik, şart veya emir anlamı vardır.

Bu bağlamda dörde ayrılırlar.

1.İstek Kipi

v Eylemde belirtilen işin, durumun yapılmasını ya da yapılmaması isteğini, arzusunu belirten kip ekidir.Fiil kök ya da gövdesine “-e / -a” eki getirilerek  yapılır.

**Ünlü ile biten eylemlere getirilirken araya “y” kaynaştırma harfi girer.

1.tekil kişi	Sor-a-y-ım	Yürü-y-e-y-im
2.tekil kişi	Sor-a-sın	Yürü-y-e-sin
3.tekil kişi	Sor-a	Yürü-y-e
1.çoğul kişi	Sor-a-lım	Yürü-y-e-lim
2.çoğul kişi	Sor-a-sınız	Yürü-y-e-siniz
3.çoğul kişi	Sor-a-lar	Yürü-y-e-ler

2.Şart (Koşul / Dilek-Şart) Kipi

v Eyleme dilek ya da şart anlamı katan kip ekidir.İşin yapılıp yapılmamasının şartı olduğunu anlatır.Fiil kök ya da gövdelerine “-se / -sa” eki getirilerek yapılır.

1.tekil kişi	Unut-sa-m	İzle-se-m
2.tekil kişi	Unut-sa-n	İzle-se-n
3.tekil kişi	Unut-sa	İzle-se
1.çoğul kişi	Unut-sa-k	İzle-se-k
2.çoğul kişi	Unut-sa-nız	İzle-se-niz
3.çoğul kişi	Unut-sa-lar	İzle-se-ler

3.Gereklilik Kipi

v Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu gösteren kip ekidir.Fiil kök veya gövdelerine “-meli /-malı” eki getirilerek yapılır.

1.tekil kişi	Git-meli-y-im	Başar-malı-y-ım
2.tekil kişi	Git-meli-sin	Başar-malı-sın
3.tekil kişi	Git-meli	Başar-malı
1.çoğul kişi	Git-meli-y-iz	Başar-malı-y-ız
2.çoğul kişi	Git-meli-siniz	Başar-malı-sınız
3.çoğul kişi	Git-meli-ler	Başar-malı-lar

DİKKAT!!!Gereklilik kip eki olan “-meli /-malı” bazen cümleye olasılık (ihtimal) veya öneri anlamı katar.

Örnek:

• Annem gitmiş olmalı. (Olasılık)
• Derslerine düzenli çalışmalısın.(Öneri)

4.Emir Kipi

v Fiilde belirtilen işin, durumun, oluşun yapılması isteğini emir yoluyla belirten kip ekidir.

DİKKAT!!!Emir kipinin eki yoktur.Çekimi fiile getirilen kişi ekleriyle yapılır.

DİKKAT!!! Emir kipinin 1. Tekil ve 1. Çoğul kişi çekimleri yoktur.Çünkü insan kendi kendine emir veremez.

DİKKAT!!! Cümlede kök halinde kullanılan bütün eylemler emir kipiyle çekimlenmiştir.

1.tekil kişi
2.tekil kişi	Gel	Yaz
3.tekil kişi	Gel-sin	Yaz-sın
1.çoğul kişi
2.çoğul kişi	Gel-in(-iniz)	Yaz-ın(-ınız)
3.çoğul kişi	Gelsinler	Yaz-sınlar

DİKKAT!!!Fiil çekimlerinde 3. tekil kişinin eki yoktur.3.tekil kişi çekimi fiil kök ya gövdesi ile kip ekinden oluşur.

*****KİP EKLERİNİ HATIRLAYALIM*****

HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
1.GÖRÜLEN(BİLİNEN) GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ		-di
2.ÖĞRENİLEN(DUYULAN) GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ		-miş
3.ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİ		-yor
4.GELECEK ZAMAN KİPİ		-ecek
5.GENİŞ ZAMAN KİPİ		-r
DİLEK(TASARLAMA) KİPLERİ
1.İSTEK KİPİ	-e/-a
2.ŞART (KOŞUL / DİLEK-ŞART) KİPİ	-se/-sa
3.GEREKLİLİK KİPİ	-meli/-malı
4.EMİR KİPİ

FİİL KİPLERİNDE ANLAM KAYMASI KONU ANLATIMI

>Fiil çekimlerinde bir zaman ekinin başka bir zaman eki yerine kullanılmasına, yani fiilin bir zamana göre çekimlenip de başka bir zamanı kastetmesine fiilde anlam kayması denir.  

>Anlam kaymasında hangi kipin hangisinin yerine kullanıldığı bazen anlaşılmayabilir. Bunu da önceki ve sonraki cümlelere bakarak anlamalıyız. 

Anlam kayması şu kipler arasında olur: 

-Bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman:
Başarmak için azimli davranır ve sonunda başarır. (davrandı/başardı) 

-Öğrenilen geçmiş zaman yerine geniş zaman
Hoca bir gün pazara  iner. (inmiş) 

-Şimdiki zaman yerine geniş zaman
Ben onun ne istediğini bilirim. (biliyorum)
Başkan Bey, evrakı isterler.   (istiyor) 

-Gelecek zaman yerine geniş zaman
Babam bu habere çok sevinir.   (Sevinecek)

-Emir yerine geniş zaman:
Sabah erkenden kalkar, çantanı hazırlarsın. (kalk, hazırla) 

-Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman:
Duyar duymaz olay yerine koşuyorum. (koştum) 

-Gelecek zaman yerine şimdiki zaman:
Birkaç gün sonra Ankara'ya gidiyorum. (gideceğim) 

-Geniş zaman yerine şimdiki zaman: Her zaman buraya uğruyor. (uğrar) 

-Emir yerine gelecek zaman:Bu kitabı bir haftada okuyacaksın!  (oku) 

-Gereklilik yerine gelecek zaman:Sıkıntın çalışmandan olacak.  (olmalı) 

-Bilinen geçmiş yerine istek
Dışarı çıkınca bir de ne göreyim!
Onu karşımda görmeyeyim mi! 

-Emir yerine istek:İşimize gereken ciddiyeti gösterelim.  (gösterin) 

-Emir yerine gereklilik:
Yarın daha erken gelmelisin.  ( Gel!)
On dakika içinde bu eşyalar taşınmalı.       ( Taşınsın!) 

-İstek yerine emir
Her şey gönlünce olsun
Allah yardımcınız olsun. 

-Yetersizlik, gücü yetmeme yerine emir
Bu adamdan kurtul, kurtulabilirsen.
İşin içinden çık çıkabilirsen. 

-Şimdiki zaman yerine miş'li geçmiş zamanın hikâyesi:
Buyurun, ne aramıştınız? (arıyorsunuz)