TYT,YKS TÜRKÇE FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI,DERS NOTLARI PDF İNDİR

TYT TÜRKÇE FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI,YKS TÜRKÇE FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI,TYT TÜRKÇE FİİLDE ÇATI DERS NOTLARI PDF İNDİR, TYT TÜRKÇE FİİLDE ÇATI, FİİLLERDE ÇATI, 

FİİLDE (Eylemde) ÇATI KONU ANLATIMI

                  Nesneye Göre                              Özneye Göre                                                                                         

Geçişli      Geçişsiz       Oldurgan     Ettirgen                       Etken       Edilgen      Dönüşlü     işteş

---

>Çekimli bir fiilden oluşan yüklemin nesne ve özneye göre gösterdiği durumlara çatı denir.

>Bundan hareketle, yüklemin isim soylu sözcüklerden oluştuğu cümlelerde çatının aranmayacağını söyleyebiliriz.

Çatı; yüklemin nesne ve özneyle ilgisi olduğundan, sorularda karşımıza çoğu kez, nesne-yüklem ve özne-yüklem ilişkisi olarak çıkar.

NESNESİNE GÖRE ÇATI     (NESNE- YÜKLEM İLİŞKİSİ) KONU ANLATIMI

Nesnesine göre çatı, yüklemin nesne alıp almamasına göre değerlendirilir.  Dört grupta incelenir:

1. Geçişli Fiil:  

 Nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir.

• Geçişli fiiller  “neyi, kimi” sorularına cevap verirler. 
• Önemli olan fiilin bu sorulara cevap vermesidir. Çünkü bazen fiil geçişli olduğu halde cümlede nesne bulunmayabilir:   

Örnek:   Akşama kadar bekledim.

• Bir fiilin önüne “onu” kelimesini getirdiğimizde uygun düşüyorsa o fiil geçişlidir.

ÖRNEKLER:

*Seni duyuyorum. ( “kimi duyuyorum?” ya da “onu duyuyorum”) (geçişli)

*Beni anladığını biliyorum. ( “neyi biliyorum? Ya da “onu biliyorum.) (geçişli)

*Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu otur” ) (geçişsiz)

*Kitabı verir misin? (“neyi verir misin?” ya da “onu verir misin?” (geçişli)

*Burası ne güzel kokuyor. (“neyi kokuyor?” ya da “onu kokuyor”) (geçişsiz)

*Sonbaharda bitkiler ölür. (“neyi ölür? Ya da “onu ölür”) (geçişsiz)

*Seni çok seviyorum. (“kimi seviyorum?” ya da “onu seviyorum”) (geçişli)

*Bir bilinmezliğe doğru yürüyorum. (“neyi yürüyorum” ya da “onu yürüyorum”) (geçişsiz)

2. Geçişsiz Fiiller: 

  Nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir.                              2

• Geçişsiz fiiller  “neyi, kimi” sorularına cevap vermezler. 
• Bir fiilin önüne “onu” kelimesini getirdiğimizde uygun düşmüyorsa o fiil geçişsizdir.

ÖRNEKLER:

*Bu söze sınıftakilerin hepsi gülmüştü. (Neyi gilmüştü?> cevap yok / Kimi gülmüştü?> cevap yok) (geçişsiz)

*Ağaçların yaprakları sarardı.  (geçişsiz)

*Akşam erkenden uyudum. (geçişsiz)

3. Oldurgan Fiiller: 

Geçişsiz iken   “ -( )r ,  -dır,  -t ”  ekleriyle geçişli hale getirilen fiillere oldurgan fiillerdenir.

GEÇİŞSİZ	Eki	OLDURGAN
gülmek	-dır	güldürmek
ağlamak	-t	ağlatmak
pişmek	-ir	pişirmek
çıkmak	-ar	çıkarmak

4. Ettirgen Fiiller:

Zaten geçişli iken   “ -( )r ,  -dır,  -t ”  ekleri getirilerek geçişlilik derecesi artırılan fiillere ettirgen fiil denir.

NOT:  Ettirgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde,  özne işi yapan değil başkasına yaptırandır.

• Çocuğu dövdü.  (Geçişli)
• Çocuğu dövdürdü.  (Ettirgen)

Çocuğu dövdürttü. (Katmerli ettirgen)

---

Not:  Bazı kaynaklarda “oldurgan” ve “ettirgen”  fiiller diye bir sınıflandırmaya yer verilmez ve fiiller, nesneleri bakımından sadece  “geçişli” ve  “geçişsiz” olarak incelenir.

---

*Günler zor geçiyor.(geçişsiz) ------------------  Günlerini zor geçiriyor.  (oldurgan)

*Bu kitapları okudum (geçişli) --------------------Bu kitapları okuttum.  (ettirgen)

*Her şeyi kırdım (geçişli) ---------------------------Her şeyi kırdırdım.   (ettirgen)

*Araba durdu.(geçişsiz) --------------------------- Arabayı durdurdu.    (oldurgan)

*Yeni aldığım daireyi boyadım.(geçişli) --------Yeni aldığım daireyi boyattım.   (ettirgen)

*Saçları uzamış (geçişsiz) ------------------------Saçlarını uzatmış.   (oldurgan

ÖZNESİNE GÖRE ÇATI     (ÖZNE- YÜKLEM İLİŞKİSİ) KONU ANLATIMI                  

1. Etken Fiiller: 

   Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi,  doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa  fiil etken çatılı demektir. Bu tür öznelere gerçek özne denir.

* Etken fiiller, nesne-yüklem ilişkisi bakımından geçişli de olabilir, geçişsiz de…

2.Edilgen Fiiller:

    Gerçek öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir.  Bu tür fiillerde işten etkilenen varlık -yani nesne- özne durumuna geçer. Bu tür öznelere “sözde özne” sözde özneli fiillere deedilgen çatılı fiil denir.

• Edilgen fiiller    - (i) n   ve   - (i) l  ekleriyle yapılır.
• Edilgen fiiller nesne-yüklem ilişkisi bakımından geçişsiz özellik taşır. 
• (Kimi kaynaklarda edilgenlik sadece köke bakarak değerlendirilir ve sözde özneli cümlelerin geçişli olduğu söylenir. Fakat pek çok kaynak çatı eklerinin yapım eki olduğu düşüncesinden hareketle edilgenlik eklerinin geçişli fiilleri geçişsiz yaptığını belirtir.       Biz de böyle kabul edeceğiz ve edilgen fiilleri nesne-yüklem ilişkisi bakımından geçişsiz olarak değerlendireceğiz.)

 ÖRNEKLER:

  *Evi      güzelce temizledi. (etken)                           *Ev temizlendi. (edilgen)

   Nesne                                                                  Özne(Sözde)

    *Kadın, bulaşığı yıkadı.  (etken)                                 *Bulaşık, yıkandı.  (edilgen)

    *Polis, bu kişileri arıyor. (etken)                                 *Bu kişiler aranıyor.  (edilgen)

    *Sınavın iptal edileceğini söyledi. (etken)                  *Sınavın iptal edileceği söylendi. (edilgen)

NOT:  Bazı edilgen cümlelerde sözde öznenin yanında gerçek özne de bulunur. Ancak bu cümlelerde gerçek özne, yani fiili asıl yapan,   öge olarak özne durumunda değildir. “Tarafından”  veya “etkisiyle” gibi kelimelerle birleşerek söz grupları oluşturur. Öge olarak da zarf tümleci durumundadırlar.

ÖRNEK:

• Ders anlatıldı.   (Edilgen)
• Ders, öğretmen tarafından anlatıldı.  (Edilgen)

• Öğretmen dersi anlattı.    (Etken)

3. Dönüşlü Fiiller: 

Öznenin hem işi yaptığını hem de işten etkilendiğini bildiren fiillerdir.

• Fiiller    - (i) n   ve   - (i) l  ekleriyle dönüşlü yapılır.
• Dönüşlü fiillerin yüklem olduğu cümlelerin çoğunda nesne bulunmaz.

>Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek öznedir. Bu özelliğine dikkat edilmezse, aynı eklerle yapılan edilgen fiillerle karıştırılabilir.

ÖRNEKLER:

“Aynanın karşısında saatlerce taranmış."---(Dönüşlü)                                        

"Yazılıdan zayıf alınca üzüldü." ---------------(Dönüşlü)

"Toplantıdaki sözümden alındın mı?"--------(Dönüşlü)

"Okulu bitirince hayata atıldım."----------------(Dönüşlü)

“Saatlerdir süsleniyor.”---------------------------(Dönüşlü) 

“Dikkatle etrafına bakındı.”----------------------(Dönüşlü) 

4. İşteş Fiiller: 

Fiilin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildiren fiillere işteş fiil denir.

• İşteş fiiller     - (i) ş  ekiyle yapılır.  (Bazen de –leş  ekiyle)
• İşteş çatılı fiillerin öznesi gerçek öznedir.
• “Savaşmak”, “barışmak”, “güreşmek”, yarışmak”  gibi bazı kelimeler işteşlik eki almasalar da işteşlik anlamı taşırlar ve işteş çatılı sayılırlar.
• Nitelik bildiren bazı oluş fiilleri işteş gibi görünebilir, ama değildir. (Güzelleşmek, nasırlaşmak, olgunlaşmak…)
• Bir fiilin işteşliği şahıs ekleriyle ilgili değildir. İşteş fiil, hiçbir zaman tek başına yapılamayan fiildir. 

---

Örneğin, “Arabaya zor da olsa yetiştik.” (biz yetiştik) cümlesinde şahıs ekinden

      kaynaklanan birlikte yapma anlamı vardır. Fakat bu fiil işteş değildir. Çünkü

     “arabaya yetişme işi” tek başına da yapılabilir. “Arabaya zor da olsa yetiştim.”

---

ÖRNEKLER:

* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (karşılıklı)

* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (birlikte)

* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( birlikte)

* Onunla bir süre öylece bakıştık. (karşılıklı)

* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (karşılıklı)

* Onunla sık sık mektuplaşırım. (karşılıklı)

* Yolcular durakta bekleşiyordu. (birlikte)

* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı.  (karşılıklı)

* Pehlivanlar er meydanında güreştiler.  (karşılıklı)